Там, дзе была Апака…

Апошняй жыхаркай Апакі была Марыя Тарасюк. Чатыры гады назад яна адышла ў лепшы свет, а тыя некалькі хацін, што так доўга давалі для Апакі нагоду звацца вёскай, трапілі ў сельсавецкі пералік падлягаючых зносу пустуючых хат. Ніхто з нашчадкаў, якіх адшукалі, не пажадаў ні аднаўляць, ні самастойна зносіць іх, ніхто не паквапіўся на статус дачніка.

Апошнія гадоў дзесяць, як удакладнілі ў Вярховіцкім сельскім Савеце, тут заставаліся толькі чатыры хаты, якія ўжо мала нагадвалі чалавечае жытло. Адна з іх (дарэчы, пад нумарам 40) была знесена ў 2013-м. Рэшткі колішняй вёскі сярод поля выглядалі, як сумны астравок адзічэлых зараснікаў. Пісьмовая згода нашчадкаў – і выканкам Вярховіцкага сельскага Савета звярнуўся да дырэкцыі “АграНівы” з просьбай аб дапамозе ў зносе спарахнелых хат і рэшткаў фундаментаў. Сёлета на пачатку года бульдозер паставіў кропку ў гісторыі Апакі. Вясной на яе месцы ўжо зелянелі яравыя…

Неяк раней давялося размаўляць з ураджэнкай гэтай вёскі, даўно высакаўчанкай, Раісай Дубель (у дзявоцтве – Іванюк). Яна добра памятае суседнюю Апаку Вялікую, якая цяпер на тэрыторыі Польшчы, і Апаку Малую, дзе прайшло яе дзяцінства. Памятае вельмі прыгожую вёску, праз якую ішла брукаваная дарога. Да драбніц ведае ваенную трагедыю сваёй сям’і: у сакавіку 1943-га ў адным з садоў Апакі за сувязь з партызанамі былі расстраляны два браты, бацька і дзядзька Раісы Васільеўны, – Васіль і Лука Іванюкі. Яе ўчэпістая памяць трымае і падзеі першых пасляваенных гадоў, калі нечакана побач з Апакай прайшла дзяржаўная мяжа.

– Наша Апака Малая апынулася на тэрыторыі Польшчы. Мы, малыя, нічога не разумелі, а дарослыя былі незадаволеныя, не хацелі аддаваць дзяцей у польскую школу, бо хадзілі чуткі, што польска-савецкая граніца вось-вось рушыць назад, і мы зноў будзем у СССР. Чаканне зацягвалася, і бацькі нанялі некага настаўнікам, разлічваліся з ім ускладчыну за тое, каб вучыў дзяцей самастойна. А за нядоўгім часам граніцу сапраўды перанеслі. Было столькі радасці! Той дзень стаў святочным – людзі нават не працавалі.

Аднак наша вёска аказалася заціснутай у шчыліну між дзяржаўнай мяжой і васьмісоткай. Жыхарам пакінулі толькі сцяжынку, па якой мы маглі выйсці з вёскі. Нікога са старонніх да нас не пускалі. Гэта было ненармальна. Але прапанову перасяліцца ўсім у Дварэц мужчыны не прынялі, бо гаспадароў трымала на месцы ўласная зямля. Калгасаў тады яшчэ не было. Вось і вырашылі разбіраць свае хаты і пераносіць іх крыху далей ад васьмісоткі, але і каб сваёй зямлі не пазбавіцца.

Нашу адвечную суседку – Апаку Вялікую – граніца адрэзала ад нас назаўжды. Жартам ці не, але казалі, што нашы суседзі шчыра прасілі савецкіх вайскоўцаў з картай ад’ехаць з граніцай хоць крокаў на сто ўбок, каб застацца на захад ад мяжы…

Нязвыкла было грэбсці ў васьмісотцы сена, ужо калгаснае, пад наглядам па­гранічнікаў, якія забаранялі глядзець у бок граніцы, бо блізка падыходзілі нашы сваякі ці знаёмыя, што апынуліся ў Польшчы, імкнуліся з намі загаварыць. Калі мы маглі, адказвалі ім, не паднімаючы галавы. А ўвогуле пагранічнікі ставіліся да нас добра… Іншая справа – да школы ў Бушмічах ці Вярховічах было далёка, у магазін ці да доктара – таксама. З той прычыны дзе-хто выехаў з сям’ёй у іншае месца. Жыццё змянілася, пасля вучобы ніхто з дзяцей у Апаку не вярнуўся. Гэтак непазбежна ўсё бліжэй быў апошні дзень вёскі…

А вось як мастацкім словам апавядае пра падзел Апакі Вялікай і Апакі Малой між дзвюма дзяржавамі беларускі пісьменнік з Польшчы (іменна так ён прадстаўлены ў Бібліятэцы Саюза беларускіх пісьменнікаў) Міхась Андрасюк у кнізе апавяданняў “Вуліца Добрай Надзеі”. Яго продкі паходзілі з гэтых прыгранічных вёсак.

“…Сёння ніхто ўжо не ведае, чаму найвялікшая ў свеце дзяржава дайшла да маленькай вёсачкі, якую называюць Вялікая Апака і, лізнуўшы задыханым языком стадолу Андрэя Саўчука, не схрумкала яе, а спынілася якраз тут, размяжоўваючы свет на польскі і рускі? Калі б запытаць прафесараў-гісторыкаў, скажуць пра Ялту і Патсдам, пра нявыспаныя вочы генералаў і прэзідэнтаў, пра доўгія разважанні над мапай свету…Усё так. Але граніца ляціць стралой ад Такароў, ад Вулькі, Гайкоў, адважна перасякае балоты, лясы і рэкі і толькі за Апакай Вялікай завіваецца ў калена, на дзіва падобнае да цыбука тытунёвай люлькі Іосіфа Вісарыёнавіча… Вось – прыкладвае ён люльку да мапы, можа, пацэліў якраз у саломай крытую стадолу Уладзіміра Іванюка, а можа, у маленькую хатку Сямёна Ляшука, што згорбілася па супрацьлеглы бок вуліцы? У правую руку бярэ аловак. Яшчэ раз пазірае на капітана Жлуктова, усміхаецца: “Ну, жартаўнік. Апака… Кажаш, самагонка там добрая. А няхай і застаецца таварышам палякам гэтае дабро. У нас і сваіх майстроў даволі,” – і аб’язджае алоўкам наўкол запоўненага тытунём пуза. Аловак, пакідаючы з польскага боку Войнаўку, зігзагам коўзаецца на ўсход, перабягае прыдворны дзядзінец пана Драгабыцкага, выштурхоўваючы ў Савецкі Саюз яго дворскі сад і гаспадарчыя будынкі. Рассякае яшчэ напалову Бобінку, адразу за Клякавам вяртаецца ў пушчу… Гэтае калена магічным клічам прыцягвае мяне сюды кожны год…”

Тая кропка прыцягнення, узмоцненага гістарычнай завірухай, мае дачыненне і да Апакі, якой ужо няма.

Галіна НОВІК. Фота Наталлі ГРЫЦУК.