На іх долю выпала падымаць народную гаспадарку пасля вайны

Вёска Перасек застаецца на карце жывым населеным пунктам дзякуючы некалькім адданым ёй людзям, што і на зіму застаюцца тут. Найперш гэта Любоў Андрэеўна Гусак. Як прыйшла сюды замуж у 1957-м, з той пары ніколі і не пакідала вёску, што ў кіламетры ад яе роднага Вялікага Лесу.

Любоў Андрэеўна Гусак

А лес тут сапраўды знатны, грыбны і ягадны. Не аднаму пакаленню памагаў выжыць, а то і схавацца ад супастата. Дзякуючы лесу ацалела і гэта прыгожая хата на ўскраіне Перасека, у якой сваю 90-ю зіму будзе сустракаць Анд­рэ­еўна. Дом збудаваў яе будучы свёкар напярэдадні вайны, і калі ў жніўні 1941-га выпадкова пачуў, што фашысты будуць паліць лясныя вёскі, разабраў новую хату, брус прану­ме­ра­ваў і развёз канём па ле­се, схаваў пад елкамі…
Дзедаў дом з важкай гіс­торыяй і прыгожую сядзібу, акружаную лесам, цяпер тры­маюць у парадку двое сыноў Андрэеўны, якая аўдавела ў 50 гадоў. Хоць і жывуць яны з сем’ямі адзін у Каменцы, дру­гі ў Брэсце, але ў родную вёску едуць ахвотна (вось толь­кі часцей бы грэйдзіравалі дарогу ад Дварцоў да Перасека). Як умеюць, робяць усё, каб бы­ло цёпла і ўтульна матулі, да якой некалькі разоў на тыдні прыходзіць сацыяльны работ­нік. Побач жыве яе малодшая сястра з пляменніцай.

Аўталаўка спыняецца ля веснічак, і калі летам Андрэ­еўна яшчэ сама выходзіла за пакупкамі, дык цяпер а восьмай раніцы цёмна, і вадзі­цель аўталаўкі сам заходзіць у хату за спісам патрэбнага ёй, а праз колькі хвілін прыносіць пакуп­кі… Пад рукой на стале самыя неабходныя лекі, ля крэсла – кошычак з тэлефонам і від з акна на дарагую сэрцу сялі­бу. Самоту добра гояць умен­не спяваць царкоўныя песні, веданне малітваў на памяць, а то і чорна-белыя фотаздымкі, якія часам разглядае, – іх многа, і на іх яе маладосць.

Вярнуліся на пажарышча

У размове Любоў Андрэеў­на не-не ды і вяртаецца да перажытага ў юнацтве, добра памятае 1941-ы, калі ў жніўні немцы палілі тутэйшыя вёскі, падазраючы кожнага ў сувязі з партызанамі, бо лес жа побач.
– Перад тым, як спаліць Вя­лікі Лес, дзе жыло больш за 300 чалавек, а ў Перасеку бы­ло звыш ста жыхароў, немцы загадалі ім выязджаць пад Кобрын, – расказвае Любоў Гусак. – Хто што змог, тое на фурманку паклаў, дзяцей на той скарб пасадзілі і паехалі ў невядомасць. Не паспеў абоз ад’ехаць і два кіламетры, як ззаду занялося на паўнеба полымя: гарэлі хаты і наша прыгожая царква, школа ў Вялікім Лесе, гарэў Перасек… Ля Кобрына, у Астраўлянах, нас рас­піхалі па хатах, не пытаючыся згоды гаспадароў. Але праз два месяцы мы з бабуляй уцяклі адтуль, пяшком прый­шлі ў Дварцы, дзе былі бацькі маёй мамы. Ды і тут праз які год давялося глядзець смерці ў вочы. Пасля таго, як былі спалены Лескі, немцы ўзяліся за Дварцы. І аднойчы выгналі ўсіх з хат на пляц, дзе цяпер спыняецца аўтобус, і аб’явілі, што жанчыны і дзеці будуць вывезены, а ўсе мужчыны расстраляны. Некалькі гадзін мы пра­вялі ў жудасным чаканні пад наглядам аўтаматчыкаў, але знекуль узялася легкавушка з нейкім іхнім начальнікам, і праз гадзіну нас адпусцілі дадому… Час ад часу мы чулі пра партызан у нашых лясах, але сутыкацца з імі не давялося. Немцы спалілі Вішню, Дзедаў­ку, Броды, Тарасы… З надзеяй мы чакалі вызвалення ад фашыстаў. Але ж як дорага яно далося – столькі нашых салдат загінула! На ўскраіне Дварцоў іх пахавалі разам, а пасля вайны перавезлі ў брацкую магілу, што ў Каменцы… І ў наш Вялікі Лес не прыйшлі з фронту ажно васьмёра мужчын.

А сяляне вярнуліся на пажарышча, і пачалі будавацца на тым жа месцы, дзе раней стаялі іхнія хаты. Лес на бу­доў­лю было дазволена пілаваць. У Вялікім Лесе, прыгадвае Анд­рэеўна, толькі адзін гаспадар паспеў зрабіць так, як яе будучы свёкар, – схаваў разабраную хату ў гушчары. Будава­ліся цяжка. Мая сённяшняя суразмоўца так і пражыла жыццё з адным класам школьнай адукацыі, бо пасля вайны не было ў што абуцца-апрануцца ўвосень ды зімою…

Дзяўчаты працавалі, як мужчыны

З першага дня, як быў ство­раны калгас пасля няпростага абагульнення коней, клуняў і іншага, працавала ў паляводстве. Сеялі пакрысе ўсё, ды ўра­джаі былі мізэрныя, як і плата за працадні. Але людзі нас­толькі рады былі, што страшная вайна завяршылася перамогай, – здавалася, усё адолеюць, зменяць жыццё да лепшага. Найбольш помніцца ёй работа з ільном. Мабыць, таму, што і звеннявой брыгады па вырошчванні лёну пазней бы­ла. Дзяўчаты самі на падводах вывозілі з кароўні­ка гной на поле, а пасля коней з плугам і бараной выхо­дзілі з сеўнямі – лён жа сеялі ўручную…
Замуж у Перасек прыйшла ў 1957-м, і калі тут завяршылася будаўніцтва цагельнага завода (залежы гліны побач), пай­шла працаваць загрузчыцай цэглы ў печ для выпальвання.
– Работа была цяжкай, не жаночай, але цэглу, як батоны, у печ закідвалі, рук пасля змены не чула. Каля прэса з сырцом па восем гадзін стаяла. А калі выгружалі цэглу з печы, дык гэта ўжо быў гарачы цэх. На гамоўцы часта працавалі – то была нарыхтоўка цэглы-сыр­цу на зіму… А дома ж чакалі дзеці, была ў нас вялікая гас­падарка. Але ж былі мы маладыя, усё здавалася па сілах.
Працаваў наш завод у тры змены, прывозілі людзей з навакольных вёсак і з Каменца. Былі тут магазін і лазня…
Пра цагельны завод і коліш­няе шматлюддзе ў Перасеку ўжо нічога не нагадвае. Лес заняў даўнія копанкі, адкуль бралі гліну, зелянее на месцы былых цэхаў. Лес і цішыня. Дзеля іх сюды, у родны Перасек, вярнулася з Брэста Валян­ціна Мікалаеўна Дзенісюк, калі выйшла на пенсію. У бацькоў­скай хаце зіма не палохае – печ надзейная. Гарадскі “мура­вейнік”, кажа, не для яе. А ў суседстве з аленямі, якія любяць шукаць на агародзе капусту ды моркву, многа спакайней.
У чатырох хатах тут узімку гарыць святло. Не так даўно ў вёсцы зарэгістравалася маладая сям’я брастаўчан – ку­пілі ха­ту для дачы. А вось адмысловы плот ахінуў участак, адведзе­ны для вядзення ўлас­най пад­собнай гаспадаркі. У сельвыканкаме ўдакладнілі, што з гэ­тай мэтай участкі пра­дас­таў­лены тром гаспадарам. Дзякуючы тым, хто і сёння цэ­ніць гэтую мясціну, лясная вёс­ка Перасек, мабыць, не знікне з карты Камянеччыны.
Галіна НОВІК.
Рэчыцкі сельсавет.