“Только не порвите серебряные струны…”

Я хацела напісаць зусім пра іншае. Пра Высоцкага, як вы, напэўна, здагадаліся. Я хацела напісаць пра святло, але ўчора здарылася тое, што прымусіла адкрыць даўно створаны файл, выдзеліць увесь тэкст, акрамя загалоўка, і рашуча націснуць Delete. Радок з песні застанецца…

Гэта адбылося пазаўчора і закранула ў душы маёй самую запаветную сярэбраную струну, тую, якой чапаць нельга.

Абсалютна чужы мне чалавек, якога ведаю не так даўно і з кожным днём упэўніваюся, што зусім не ведаю (на шчасце!), сказаў дзікую рэч. Гаворка ішла пра мовы: рускую і беларускую. На адрас першай сыпаўся цэлы дождж самых вытанчаных кампліментаў, з якімі я згаджаюся, а вось другой шанцавала менш. Грэблівы тон, перадражніванне, скажэнне асобных слоў і… нейкі вельмі-вельмі непрыемны эпітэт, якога не помню. Мая памяць не захацела занатоўваць, яна беражэ мяне.

Я адказала яму спакойна – нешта звыклае, зусім не тое, што рвалася з душы, і разгубленасці маёй не было межаў. А рвалася пытанне: за што? Чаму я не гавару гадасці пра рускую, нямецкую, англійскую мовы? Яны ж мне не родныя, я проста вучыла іх у школе! Гэта ваша логіка? Мне яна не падабаецца. Хто даў вам права абражаць яе? Я не прымушаю вас гаварыць па-беларуску, чытаць па-беларуску, любіць па-беларуску, але хаця б пачціва маўчаць давядзецца прымусіць.

Помню, як на першым бацькоўскім сходзе мая маці, маці першакласніцы, запісвала пералік канцтавараў, што спатрэбяцца на ўроках. Школа была беларускамоўная, першая мая настаўніца дыктавала таксама па-беларуску. Алоўкі, альбомы ды пеналы… Бацькі дружна занатоўвалі пералік у свае блакноты, а калі чарга дайшла да пэндзліка… Некалькі мам у адзін голас спыталі: “Што-што?” Настаўніцы давялося тлумачыць. Потым яна тлумачыла ўжо нам, маленькім дзяўчынкам і хлопчыкам з акцябрацкімі зорачкамі (піянерам пабыць я ўжо не паспела…). Нас вучылі гаварыць, думаць па-беларуску, а галоўнае – любіць сваю мову. І навучылі-такі. З той пары ёсць у маёй душы сярэбраная струна.

А калі ёсць струна, то мусіш спяваць пад чуйны яе звон. Са школьнага хору пасля выканання “Синего платочка” мяне выключылі, бо мой ціхенькі галасок губляўся сярод іншых. Давялося шукаць іншы від творчасці, і ён знайшоўся, калі мне было 10. Прыйшлі вершы. Адразу на беларускай мове, бо яе я чула паўсюль: і дома, і ў школе. Недзе праз чатыры гады, пасля прачытання Ясеніна, мяне пацягнула пісаць па-руску. Некаторы час я псавала паперу, адчуваючы-прадчуваючы, што іду не туды. Надышла пара маўчання. Яна была складанай і доўгай, як зімовы дзень. Цяпер я разумею, для чаго нехта Там часова забраў у мяне мае вершы. Каб зразумела. Каб знайшла выказванне пра тое, што Максім Багдановіч пісаў па-руску і быў у гэтай справе толькі аматарам, адна родная мова выявіла яго геніяльнасць. Натхненне вярнулася, і я была тады самай шчаслівай на Зямлі! Я пісала:

Майму вершу

Прыйдзі. Нарадзіся. Бо я без цябе не магу.

Дарма? Я не веру і верыць ніколі не буду.

Мне дождж дасылае ў блакітным канверце тугу,

А побач кляновы лісток, што дрыжыць з перапуду.

Прыйдзі! Нарадзіся! Бо я паміраю адна.

Халодная восень з дажджамі, напэўна, не пройдзе.

У розуму з грэшнай душой назаўсёды вайна.

Другога яна выяўлення ніколі не знойдзе…

Дзве нашы мовы заўсёды побач, як дзве сястры. І нельга пераўтвараць гэтыя роднасныя сувязі ў вайну. Аднойчы на занятку клуба “Юны журналіст” пры цэнтры пазашкольнай работы мы вырашылі падыскутаваць наконт таго, якая ж мова лепшая. Пытанне з самага пачатку было няправільным, мы гэтага не заўважылі. Падзяліліся на дзве групы і пачалі па чарзе пералічваць “плюсы” рускай і беларускай моў. Іх атрымалася пароўну. Канструктыўная спрэчка пераўтварылася ў гвалт, перайшлі нават на асобы. “А вы любіце беларускую мову, чаму ж не размаўляеце на ёй заўсёды?” – справядліва абураліся нашы апаненты. І мы тлумачылі, што гаворым так, каб зразумелі. Можа, у гэтым і была памылка? Дыскусія выніку не дала, і кіраўнік гуртка з цяжкасцю выправіла нас дадому.

Мне крыўдна за родную мову. Я пісала пра гэта раней, я хацела сказаць, што гаварыць па-беларуску варта, што ні на якой іншай мове не атрымаецца так непрымусова, родна і спрадвечна. Той вялікі артыкул выйшаў і… Я нечага чакала, а чаго, не ведала. Я сумнявалася, ці напісала ўсё правільна. А потым… Адзін добры чалавек, настаўнік, патэлефанаваў мне і сказаў, што карыстаецца звесткамі з майго даследавання на ўроках беларускай мовы ў сваёй школе. І ў мяне выраслі крылы. І сярэбраная струна зазвінела радасна, нібыта засмяялася. А цяпер яна плача, і ёсць толькі адзін спосаб супакоіць яе – напісаць пра гэта. Я так і раблю. Няхай даруе мне Высоцкі.

А чалавек, з якога пачалася гэта гісторыя, так ніколі і не даведаецца, што ён памыляўся. З той простай прычыны, што ён не любіць чытаць па-беларуску…

“Наросхрыст”   Калонка Настассі Нарэйка

mirra.mz@tut.by