1.
Яны сустрэліся на вайне. Пасябравалі, жылі ў адной зямлянцы і ўсё-ўсё рабілі разам: ці то хадзілі ў разведку, ці то падрывалі варожыя цягнікі з правіянтам і боепрыпасамі, ці то спявалі вечарамі пад стары акардэон, у які шалёная куля трапіла колісь ажно двойчы (як, ніхто не ведаў). Іх называлі братамі, а Косцік і Максім не спяшаліся пярэчыць. Два лёсы, злучаныя вайной, перапляліся так, што ніхто не здзівіўся, калі іх абодвух параніла ў адзін і той жа дзень. Яны ляжалі на суседніх ложках у шпіталі, не прыходзячы ў прытомнасць, і добрая медсястрычка Зоя ціхенька змахвала слёзы ражком белай хусцінкі. Яна ніколі не верыла ў Бога, але ў гэты момант малілася, каб толькі першым прачнуўся Косцік. Ён дапаможа сказаць Максіму праўду. Сама яна не змагла б. Не змагла б…
Аднак, Зоіны малітвы, на жаль, нічым не дапамаглі… Яна глядзела прама ў зялёныя Максімавы вочы і ліхаманкава думала: “Вось зараз, зараз ён спытае, што з ім! А што я скажу? Што я скажу?! Можа, паклікаць до…” Думка абарвалася, калі ён ціха прамовіў: “Дзе Косцік?” Медсястрычка здрыганулася, а потым слабым рухам рукі паказала на суседні ложак. Максім павярнуў галаву, ад чаго яе працяла невыносным болем, і шчасліва ўсміхнуўся. Зоя пракаўтнула горкі камяк, сабралася з духам і сказала: “З ім усё добра. Некалькі асколкаў дасталі з рукі. І толькі…” Яна чакала лагічнага наступнага пытання, але не дачакалася. І ўся рашучасць, знойдзеная-такі ў гэтай яшчэ слабой, але такой добрай дзявочай душы, прапала дарма. Ён маўчаў, зусім не думаў пра сябе, не непакоіўся, а варта было б.
“Ты плачаш, сястрычка?” Яна ледзь не застагнала, пачуўшы гэтае яго пытанне. Ён думаў пра каго заўгодна: пра сябра, пра яе, толькі не пра сябе! “Я… Я павінна сказаць…” Максім кіўнуў, паклікаў яе бліжэй, узяў за руку: “Я ведаю, сястрычка. Нага…” Зоя заплакала ўголас, ад чаго на суседнім ложку заварушыўся Косцік. Нагі больш не было.
2.
Праз тыдзень ложак Косціка заняў новы паранены, якіх станавілася ўсё больш. Сярод чужога болю Максім практычна не чуў свайго, і гэта ратавала. Зоя падыходзіла да яго раніцай і вечарам, у яе амаль не было ніводнай вольнай хвілінкі. А аднойчы яна прывяла з сабой Косціка. Рэчавы мяшок за плячамі сябра, яго чыстая форма і паголены твар гаварылі адно: чалавек збіраецца ў водпуск. “Загадалі далечвацца дома, – Косцік бліснуў белымі, як снег, зубамі. – Ты не сумуй тут, браце! Вярнуся, гасцінцаў прывязу!” Максім кіўнуў, а потым са страхам і надзеяй адначасова спытаў: “То ты, можа, і праз маю вёску ісці будзеш?” Сябар адразу аб усім здагадаўся. “Хочаш, каб я да маці зайшоў?” – “Так. Я ёй не змог напісаць праўду, а табе давяраю. Скажы асцярожна.”
“Не хвалюйся!” – махнуў рукой Косцік. А Зоя, пачуўшы гэта, застыла, схіленая над чарговым ложкам. У твар ёй так і хлынула халодная абыякавасць. “Няўжо ён не адчувае?” – падумала яна, пераводзячы позірк на Максіма, але той думаў аб сваім, хвалюючым і страшным. “А яшчэ, – голас хворага задрыжаў, – да Веранікі схадзі. Раскажы. Па дарозе наламай фіялетавага бэзу, абавязкова фіялетавага! Чуеш? І аднясі. Скажы, што ад мяне, што люблю, што вярнуся скора.” – “Добра.” На тым і развіталіся.
3.
Зоя праводзіла яго на світанні і старанна хавала слёзы. Варта было толькі падумаць пра разлуку на нявызначаны час, як яе сэрца напаўнялася болем. Не радавала хуткае лета, і нават Перамога, за якую так доўга і ўпарта змагаліся, была не ў радасць. Гэта быў грэх, але яна ўсё адно нічога не магла з сабою зрабіць і ледзьве стрымлівалася, каб не заплакаць. Ведала: ён падумае, што гэта слёзы шкадавання, і не даруе. Ён горды. Ён не чуў, напэўна, пра тое, што ў вёсках на яе роднай Гродзеншчыне здаўна кажуць: шкадуе – значыць, любіць…
Нягледзячы на мыліцы, Максім быў ужо вельмі далёка, так далёка, што Зоя бачыла адну толькі размытую постаць. Магчыма, слёзы былі таму віной. Яна памятала: ён прасіў не плакаць, не стаяць на пыльнай прасёлачнай дарозе, не пазіраць услед. Зоя стаяла…
4.
Недзе на паўдарозе, калі сілы амаль скончыліся, Максіма падабрала машына, і далейшы шлях здаўся на дзіва кароткім, так займалі яго і шафёра ваенныя ўспаміны. І як соладка было думаць, што яны – мінулае!
Пад ранне на ўскраіне сваёй вёскі ён саскочыў на зямлю настолькі хутка, як змог, і накіраваўся адразу да Веранікі. Нешта гнала туды, абмінаючы родную хату, дзе чакала маці. Напэўна, прадчуванне… Толькі ён не хацеў заўважаць яго. Да той пары, пакуль не ўбачыў на парозе Веранічынай хаты Косціка. Ён мыў рукі, а яна ліла ваду са збанка і смяялася. “Выпадковасць!” – запульсавала ў галаве, але Максім заўважыў, што дзяўчына стаіць побач з яго сябрам босая, у адной начной кашулі. Ён пахіснуўся, выпусціўшы мыліцы, і толькі цудам ухапіўся рукамі за плот. Яны пачулі грукат, азірнуліся і абое пабялелі, як палатно. Усё стала ясна.
Максім не мог зрушыцца з месца, але потым сабраў апошнія сілы і зноў стаў на мыліцы. Ён не мог выглядаць перад імі слабым.
Маці даўно чакала на парозе і без лішніх словаў проста абняла так, што ў яго занылі рэбры.
…Вечарам таго ж дня ён высек усе бэзавыя кусты, што раслі ля матчынага дома.
5.
Пасля вяселля Вераніка пераехала да Косціка, а недзе праз год Максім атрымаў ад яе пісьмо, поўнае бясконцай віны. Ён хацеў спаліць яго, але маці не дазволіла, сказала амаль жорстка: “Калі яна не чалавек, то будзь чалавекам ты, сынок. Дай ёй апраўдацца.” Стала сорамна. Ён чытаў, і словы хвасталі, як крапіва. “Я спужалася.” “Я не гатова была прыняць цябе ТАКІМ.” “Я закахалася ў яго.” А потым – нечаканае. “Я шкадую.” “Я расчаравалася.” “Ён і мезенца твайго няварты.” Максім не верыў.
За першым пісьмом дажджом пасыпаліся наступныя. Адно за адным. І кожнае новае рабілася ўсё больш цяжкім. Ён паліў іх, і нават попел гэты пах смерцю.
Мінулі чатыры гады. Вераніка засталася адна, у чужой вёсцы, з дзіцем на руках. Косцік пакінуў ёй бацькоўскую хату і паехаў да іншай жанчыны, каб ніколі больш не з’явіцца. Можна было вярнуцца дадому, але яна баялася сустрэчы з Максімам, якому пісала штодзень, а адказу так і не дачакалася. Ён меў права ненавідзець.
І толькі маленькая дачушка Надзейка была яе выратаваннем. Дзяўчынка расла і часта пыталася, чаму няма ў яе таткі, як у іншых дзетак, чаму той добры дзядзечка, чый партрэт мама носіць з сабой, ніколі не прыязджае да іх, чаму ў матульчыных валасах так многа сярэбраных нітачак. “Я растлумачу, калі падрасцеш,” – адказвала Вераніка і адразу ж выбягала ў двор ці ў сенцы, каб не рыдаць на вачах у дачкі. А ноччу яна пісала чарговае пісьмо…
6.
Надышоў новы май, месяц, які для ўсіх іх стаў сінонімам шчасця і вызвалення. Але сталася так, што гэты нечакана прынёс з сабою бяду – захварэла і пачала згасаць Максімава маці. Перад смерцю яна паклікала яго і спытала: “Ты зробіш тое, аб чым папрашу?” Ён адразу згадзіўся. “Даруй ёй. Столькі часу прайшло. Заплаціла яна за сваю здраду. Чуеш, сынок?” – “Чую…”
7.
Яна выхапіла яго пісьмо з рук паштальёна і ледзь не захлынулася радасцю. “Дзякую! Дзякую, Божа!” Вераніка кружылася па пакоі, не заўважаючы нічога навокал, і смяялася ад усёй душы, як дзіця. Пісьмо! Пісьмо! Але… Нечакана ёй падалося, што нешта не так, няправільна. Вераніка спынілася і яшчэ раз прабегла вачамі па радках, напісаных знаёмым почыркам. Узважыла пісьмо на руцэ і ў непаразуменні паціснула плячамі. Занадта лёгкае. “Няўжо там нічога няма?” – балюча ўкалола думка. Дрыжачымі рукамі яна разарвала канверт, а з яго на стол пасыпаліся дажджом фіялетавыя зорачкі бэзу…
Настасся НАРЭЙКА