Родам са спаленай вёскі

З камянчанінам Міхаілам Дземенчуком мяне пазнаё-мілі пісьмы. З імі ў рэдакцыю прыходзілі вершаваныя радкі аб вайне, такія праўдзівыя, што ад іх нібы патыхала попелам пажарышчаў, пылам бясконцых дарог і нечым такім, чаго нам ужо і не зразумець. Што ж павінен быў перажыць чалавек, каб так прачула пісаць? За адказам накіравалася да Міхаіла Філімонавіча.

Яго радзіма – вёска Лавы Навіцкавіцкага сельсавета, што ў 1941-м паўтарыла лёс Хатыні. Мой суразмоўца ўспамінае, як у той дзень немцы далі вяскоўцам паўгадзіны на зборы і спалілі хаты ўшчэнт. У тым ліку і тую, што належала вялікай сям’і Дземенчукоў (бацькі і шасцёра дзяцей: тры дзяўчынкі і тры хлопчыкі). У тым вялікім будынку мелася “кватараваць” школа, у першы клас якой Міша так і не пайшоў. На папялішчах не вучацца…

Спярша Дземенчукі накіраваліся за Кобрын, а потым вярнуліся бліжэй да родных мясцін – у Чарнакі. Пажыць там спакойна не ўдалося – у пачатку лютага 1943-га немцы вывезлі ўсю сям’ю ў Германію на прымусовыя работы, а там іх, як рабоў, выбраў баўэр.

Працавалі на зямлі, за калючым дротам, па другі бок якога – ваенная часць. Міхаіл Філімонавіч не любіць успамінаць перажытае – занадта глыбокая рана.

У лютым 1945-га баўэры раптоўна замітусіліся, пачалі збірацца і аднойчы, прыхапіўшы ўсходніх рабочых, накіраваліся ў цэнтр краіны. На пяты ім наступала Савецкая Армія. Калі да вушэй немцаў даляцелі гукі кананады, яны кінулі на дарозе сваіх остарбайтэраў, каб лягчэй было ўцякаць. У сакавіку ў горадзе Кіслін былыя рабы адчулі жаданы пах свабоды…

Да зборнага пункта ў Варшаве сям’я Дземенчукоў дабіралася пешшу. Адтуль на таварняках прыехалі ў Брэст, а там і да Каменца было недалёка. У ім засталося шмат яўрэйскіх дамоў, гаспадароў якіх напаткаў лёс усіх яўрэяў падчас Другой Сусветнай.

Пад дахам аднаго з іх Міхаіл Філімонавіч пражыў да 1971 года, калі ўжо са сваёй сям’ёй пераехаў ва ўтульную кватэру.

…З Германіі сям’я, на шчасце, вярнулася ў поўным саставе, але палон для тых, хто зведаў яго, ніколі не заканчваецца. Праз год пасля Перамогі з-за падарванага здароўя памёр старэйшы брат, у 1958-м – адна з сясцёр.

У 1946 годзе Міхаіл Дземянчук пачаў вучыцца. Пасля пачатковай паступіў у школу працоўнай моладзі, дзе скончыў сем класаў, быў памочнікам сталяра, а потым і сталяром. Між тым, прыйшоў час службы ў арміі. З асаблівай радасцю ўспамінае мой суразмоўца той час. З Ленінградскага зборнага пункта пайшоў у аднагадовае вучылішча, куды прынялі, улічыўшы веды і другі юнацкі разрад па футболе, а потым накіравалі ў Ваенна-марскі флот на чатыры гады. Вайна і нялёгкая праца пасля яе навучылі Міхаіла працавітасці, адкрытасці і ўменню знаходзіць агульную мову з людзьмі.

Пасля арміі чатыры гады працаваў старшынёй раённага добраахвотнага спартыўнага таварыства “Ураджай”, вазіў у Мінск каманду Камянеччыны на першую Усебеларускую спартакіяду сельскай моладзі (наша валейбольная каманда заняла там другое месца).

Міхаіл Філімонавіч завочна атрымаў сярэднюю адукацыю і наступныя чатыры гады старшынстваваў у Пелішчанскім сельсавеце. Потым перайшоў у камянецкі камбінат бытавога абслугоўвання майстрам па будаўніцтве і працаваў там тры дзесяцігоддзі.

З будучай жонкай – Марыяй Васільеўнай – пазнаёміўся “на глебе” здаровага ладу жыцця, яна мела першы разрад па веласпорце. У сям’і, створанай у 1960-м, нарадзіліся тры дачкі. Сёння старэйшая, Святлана, і сярэдняя, Таццяна, жывуць у Брэсце, а малодшая, Ларыса, – у Каменцы. У Міхаіла Філімонавіча тры ўнучкі, унук і праўнучка.

“Пасля смерці любімай жонкі ў 2010 годзе мяне пацягнула да паперы, – расказвае мой суразмоўца. – Ведаў, што трэба нешта важнае перадаць, каб дзеці і ўнукі зналі. Спрабаваў весці дзённік, але гэта мяне не задавальняла. Неяк стыхійна проза перайшла ў вершы.”

Дачка Ларыса прапанавала аднесці бацькавы творы ў “Навіны Камянеччыны” – так мы набылі новага аўтара. Некаторыя свае вершы ён паслаў супрацоўнікам мемарыяла “Брэсцкая крэпасць” і атрымаў паведамленне, што яны будуць захоўвацца ў музеі. Значыць, ёсць ва ўсім гэтым сэнс.

Настасся НАРЭЙКА.

Фота з сямейнага архіва Дземенчукоў.

 

Узникам фашизма

Война чёрным смерчем

прошла по стране,

От края до края все было

в огне.

Снаряды и бомбы крушили

все в клочья,

И двигалась стая

фашистская волчья.

То хищные звери

двадцатого века!

Убийцы и гидры с лицом

человека!

Все стали рабами

фашистского рейха

На землях захваченных,

но без успеха!

Рабы двадцатого столетья

И жертвы канувших вождей.

Петля и дуло пистолета –

Удел загубленных людей.

Так сколько ж их фашист

поджег?

Замучил голодом, повесил?

И расстрелял? Как только мог?

Не хватит шестизначных чисел!

Пять с лишним только

миллионов

Угнал и вывез супостат

Из всех советских регионов.

Вернулась третья часть назад.

А остальные там остались

На вражьей проклятой земле

И без могил, крестов на память,

Без адресов лежат во мгле.

 

Ветераны

Кажется, недавно это было,

Когда из тысяч батарей

Огни Победы в небо взмыли,

К которой шли так много дней.

Салют Победы в сорок пятом

Стал самым радостным

в войне.

Разгромлен сильный враг,

заклятый,

Принесший столько слез

стране.

Они, тогдашние мальчишки,

Винтовку взяв и автомат,

Кто от станка, кто,

бросив книжки,

Ушли на фронт. За рядом ряд.

В боях тех юность закалялась,

Под вой снарядов, взрывы мин.

Закалка на всю жизнь осталась,

И подвиг их примером

стал другим.

Нелегким путь к Победе

оказался,

Друзей теряли лучших

на войне.

Но кто из ада вышел

и живым остался, –

Победе радовались все

вдвойне.

Погоны снявши с гимнастерки,

Взял мастерок – сдал автомат,

Без всякой там артподготовки

На мирный фронт пошел

солдат.

Они трудились, сна не зная,

Все поднимали из руин,

И скоро их страна родная

За труд вручала орден им.

Они – седые Ветераны.

Прошли сквозь пламень

грозных лет,

Спасли Отчизну

и другие страны,

Но высшей гордости у них

за это нет.

Спасибо Вам за подвиг

ратный,

За благородный, мирный труд,

За все спасибо многократно.

Дела их в памяти живут!