Да скону

Ссечанае дрэва не паспявае развітацца са сваімі каранямі. Яно запамінае толькі халодны, востры дотык сякеры, а потым – нічога. У дрэва не стае часу думаць пра карані. У яго – свой шлях. І яшчэ невядома, які лепшы: стаць шафай, кнігай ці жывым агнём. Ва ўсялякім выпадку, выбар не за дрэвам. А карані? Карані памятаюць сваё дрэва да скону…

Я прыехала першая ў той халодны восеньскі дзень, села на лавачку, усыпаную чырвоным кляновым лісцем і схавала халодныя рукі ў кішэні паліто. Побач са мной стаяла вялікая дарожная сумка, поўная падарункаў для мамы і старэйшай сястры. Ленка павінна была прыехаць наступным аўтобусам.

Ужо бралася на вечар, калі ён падкаціў, крэкчучы, да прыпынку. На пранізлівы вецер выйшла толькі адна пасажырка – мы абняліся.

Матуліна хата сустрэла нас дрогкім жоўтым агеньчыкам у акне кухні. Ленка ўваходзіла першай, я – следам, і абедзвюм было няёмка, сорамна за тое, што так рэдка завітваем, што за работай і сямейнымі клопатамі забываем пазваніць… Мама ніколі не папракала нічым, але гэтае ўсёдараванне гняло больш, чым шчырая крыўда. “З днём нараджэння!” Яна паднялася насустрач нам з вільготнымі ад слёз вачамі, у старанна адпрасаванай старой святочнай сукенцы.

Пацалункі, пажаданні, пачастункі і падарункі. Гарачы чай з тварожным пірагом, які заўсёды так добра ўдаецца маме, а ў нас з Ленкай то не паднімецца, то падгарыць. Размовы… Гаворым звычайна мы: пра работу, мужоў, дзяцей… А яна ўважлівае слухае, смуткуе і радуецца, часам змахвае слязінку, прыгаворваючы: “Як шкода, што таткі няма з намі…” Сем гадоў няма.

А потым мы гартаем стары фотаальбом, уладкаваўшыся на канапе, – мама пасярэдзіне. Яе рукі, цёмныя, як зямля, асцярожна перагортваюць старонкі і танюткую паперу паміж імі. Маіх фатаграфій тут – безліч, а Ленкіна адна. Нам цікава, чаму так, але не пытаемся, бо мамін твар палатнее, калі нават адным неасцярожным словам закрануць гэту тэму. Так і сёння. Ленка сама як мага хутчэй імкнецца перагарнуць старонку са злашчасным здымкам, але мама раптам не дазваляе гэтага зрабіць. Па маёй скуры прабягае мароз. Прадчуванне?

Маці асцярожна вымае з пажаўцелых вугалкоў Ленкіну фатаграфію і праводзіць дрыготкім вузлаватым пальцам па няроўна абрэзаным краі.

Я адчуваю, як цяжка ёй пачаць, і таму пытаю:

– На гэтым здымку быў нехта яшчэ?

Мама ўздрыгвае.

– Хто? – Ленка не можа стрымаць хвалявання.

– Ваша сястра. Зоя.

Мы не можам вымавіць ні слова, і матуля пачынае свой аповяд.

– Тады была вайна, дзеткі. Калі яна пачалася, цябе, Марыя, яшчэ не было на свеце, а ты, Лена, толькі-толькі адсвяткавала свой другі дзень нараджэння. Аднак, быў ён не толькі твой, але і яе – Зоін. Яна была старэйшая на 5 хвілін і дакладная твая копія. Бацька ваш пайшоў на фронт, а я засталася з блізнятамі ў напалову спаленай фашыстамі хаце. Пісьмаў так і не дачакалася, але верыла, шчыра верыла, што жывы мой Міхась. Вось і не памылілася. Бог кожнаму дае па веры яго. Між тым, надыходзіла першая ваенная зіма. У мяне заставаўся адзін мех мукі – і ўсё. Начамі, паклаўшы дзяцей спаць, я думала, як жыць далей, але, акрамя галаўнога болю, такія роздумы нічога не давалі. Блюзнерская ідэя аб тым, што з адным дзіцем пратрымацца яшчэ можна, не з’яўлялася тады ў маёй галаве. Я клянуся, Лена! Але… прыйшоў ён. Павел. Паліцай, які пасля знікнення Міхася пачаў заляцацца да мяне, але атрымаў ад варот паварот. Прыйшоў і прапанаваў страшную рэч – аддаць адну з дзяўчынак у прытулак для сірот, што адкрываўся ў горадзе. Там абяцалі даглядаць, апранаць, а галоўнае – карміць. Я выгнала Паўла, але пасля… рашылася. “Так выратую абедзвюх,” – супакойвала я сябе. Заставалася толькі выбраць. Але як? Вось лёс і вырашыў усё за мяне. Я загадала: якая з вас першай заплача ноччу, тую і аддам. Павел адвёз Зою ў горад, а я праводзіла яе, як у апошні шлях, нібы ведала.

– Ты шукала яе, мама? – Лена ўважліва ўгледзелася ў свой (і Зоін таксама) тварык на фота.

– А як жа? І я, і Міхась. Прытулак эвакуіравалі. Вось усё, што мы змаглі даведацца. Я была слабая. Я не толькі не расказала пра гэта вам, я яшчэ і фатаграфіі ўсе спаліла. Баюся сваёй віне ў вочы зірнуць.

– Не трэба! – мы абнялі маму з двух бакоў.

– Цяпер мне лягчэй…

Мама паклала галаву на плячо Лены. Так мы і сядзелі, уяўляючы сабе Зою, якая жыве цяпер недзе (што жыве, мы не сумняваліся), працуе, гадуе дзяцей і нічога не ведае пра нас. А за акном вецер шпурляў пад ногі адзінокім вандроўнікам прыгаршчы чырвоных кляновых лістоў. Яны больш не вернуцца на свае галіны…

Настасся НАРЭЙКА.